Tushuntirish
Yarim o’zgaruvchan xarajatlar nima?
Aralash xarajatlar deb ham ataladigan yarim o’zgaruvchan xarajatlar ham doimiy, ham o’zgaruvchan tarkibiy qismlarga ega bo’lgan xarajatlardir. Bu shuni anglatadiki, tannarxning bir qismi ishlab chiqarish darajasidan qat’iy nazar doimiy bo’lib qoladi, boshqa qismi esa ishlab chiqarish hajmiga qarab o’zgaradi. Yarim o’zgaruvchan xarajatlarni tushunish har qanday biznesda samarali byudjetlashtirish va moliyaviy rejalashtirish uchun juda muhimdir.
Yarim o’zgaruvchan xarajatlarni qanday hisoblash mumkin?
Umumiy yarim o’zgaruvchan xarajatlarni hisoblash uchun siz quyidagi formuladan foydalanishingiz mumkin:
Jami xarajatlar (TC) = Ruxsat etilgan xarajatlar (FC) + Jami o’zgaruvchan xarajatlar (TVC)
Qayerda:
- §§ TC = FC + TVC §§
- §§ TVC = Variable Costs per Unit (VC) × Production Volume (PV) §§
Shunday qilib, umumiy xarajatlarning to’liq formulasi quyidagicha bo’ladi:
§§ TC = FC + (VC × PV) §§
Qayerda:
- § TC § — umumiy xarajatlar
- § FC § — doimiy xarajatlar
- § VC § — bir birlik uchun o’zgaruvchan xarajatlar
- § PV § — ishlab chiqarish hajmi
Misol:
- Doimiy xarajatlar (FC): 1000 dollar
- Birlik uchun o’zgaruvchan xarajatlar (VC): $5
- Ishlab chiqarish hajmi (PV): 200 dona
- ** Imkoniyatlardan foydalanish**: 75%
Jami o’zgaruvchan xarajatlarni hisoblash (TVC):
§§ TVC = VC × PV = 5 × 200 = $1,000 §§
Jami xarajatlarni hisoblash (TC):
§§ TC = FC + TVC = 1,000 + 1,000 = $2,000 §§
Effektiv quvvatni hisoblash:
Samarali quvvatni quvvatlardan foydalanish asosida ham hisoblash mumkin:
§§ Effective Capacity = (Capacity Utilization / 100) × Production Volume §§
Bizning misolimiz uchun:
§§ Effective Capacity = (75 / 100) × 200 = 150 units §§
Yarim o’zgaruvchan xarajatlarni hisoblash kalkulyatoridan qachon foydalanish kerak?
- Byudjetlashtirish: korxonalarga byudjetlashtirish maqsadlari uchun umumiy xarajatlarini baholashda yordam beradi.
- Misol: kompaniya kutilayotgan ishlab chiqarish darajasiga qarab o’z xarajatlarini prognoz qilishi mumkin.
- Xarajat tahlili: ishlab chiqarish hajmidagi o‘zgarishlarning umumiy xarajatlarga qanday ta’sir qilishini tahlil qiling.
- Misol: ishlab chiqarish hajmini oshirishning umumiy xarajatlarga ta’sirini tushunish.
- Moliyaviy rejalashtirish: Narxlar va xarajatlarni boshqarish bo’yicha asosli qarorlar qabul qilishda yordam berish.
- Misol: korxona o’z narx strategiyasini xarajatlar hisob-kitoblari asosida o’zgartirishi mumkin.
- Faoliyatni baholash: ishlab chiqarish jarayonlarining samaradorligini baholash.
- Misol: joriy ishlab chiqarish darajasi iqtisodiy jihatdan samarali yoki yo’qligini baholash.
- Investitsiya qarorlari: Yangi loyihalar yoki kengaytirish imkoniyatlarini aniqlashda yordam berish.
- Misol: Yangi mahsulot qatoridan kutilayotgan daromad xarajatlarni qoplash-qolmasligini hisoblash.
Amaliy misollar
- Ishlab chiqarish: Zavod ushbu kalkulyatordan ma’lum miqdordagi birliklarni ishlab chiqarish bilan bog’liq umumiy xarajatlarni aniqlash uchun foydalanishi mumkin, bu esa tegishli narxlarni belgilashga yordam beradi.
- Xizmat ko’rsatish sohasi: Xizmat ko’rsatuvchi provayder xizmatlarni yetkazib berish bilan bog’liq doimiy qo’shimcha va o’zgaruvchan xarajatlarga asoslangan xarajatlarni taxmin qilishi mumkin.
- Loyihalarni boshqarish: Loyiha menejerlari doimiy va o’zgaruvchan xarajatlarga ega bo’lgan loyihalar uchun xarajatlarni prognoz qilishlari mumkin.
Asosiy atamalarning ta’riflari
- Doimiy xarajatlar (FC): ishlab chiqarish yoki sotish darajasiga qarab o’zgarmaydigan xarajatlar, masalan, ijara, ish haqi va sug’urta.
- O’zgaruvchan xarajatlar (VC): Xom ashyo va to’g’ridan-to’g’ri mehnat kabi ishlab chiqarish darajasi bilan bevosita o’zgarib turadigan xarajatlar.
- ishlab chiqarish hajmi (PV): ma’lum bir davrda ishlab chiqarilgan birliklarning umumiy soni.
- ** Imkoniyatlardan foydalanish**: Mavjud ishlab chiqarish quvvatlarining qancha qismi foydalanilayotganligining foiz o’lchovi.
Turli qiymatlarni kiritish va yarim o’zgaruvchan xarajatlar dinamik ravishda qanday o’zgarishini ko’rish uchun yuqoridagi kalkulyatordan foydalaning. Natijalar moliyaviy ma’lumotlaringizga asoslanib qaror qabul qilishga yordam beradi.