Tushuntirish
Xarajat-foyda tahlili nima?
Xarajat-foyda tahlili (CBA) - bu tejamkorlikni saqlab qolgan holda foyda olish uchun eng yaxshi yondashuvni ta’minlaydigan variantlarni aniqlash uchun qo’llaniladigan muqobillarning kuchli va zaif tomonlarini baholashga tizimli yondashuv. U biznes, iqtisodiyot va davlat siyosatida loyihalarning iqtisodiy maqsadga muvofiqligini baholash uchun keng qo’llaniladi.
Xarajat-foyda tahlili kalkulyatoridan qanday foydalanish kerak?
Kalkulyatordan foydalanish uchun siz quyidagi qiymatlarni kiritishingiz kerak:
- Dastlabki investitsiyalar: Loyihani boshlash uchun zarur bo’lgan dastlabki xarajat.
- Yillik daromad: Loyihadan har yili olinadigan kutilayotgan daromad.
- Yillik xarajatlar: Har yili loyihani amalga oshirish bilan bog’liq davom etayotgan xarajatlar.
- Loyiha Davomiyligi: Loyiha amal qiladigan umumiy vaqt davri (yillarda).
- Diskont stavkasi: Kelajakdagi pul oqimlarini ularning hozirgi qiymatigacha diskontlash uchun foydalaniladigan foiz stavkasi.
- Muddat oxirida kutilayotgan qiymat: Loyihaning amal qilish muddati oxirida kutilayotgan qiymati.
Asosiy formulalar
Xarajat-foyda tahlilida ishlatiladigan asosiy formula Sof hozirgi qiymat (NPV) bo‘lib, u quyidagicha hisoblanadi:
Sof hozirgi qiymat (NPV):
§§ NPV = \left( \sum_{t=1}^{n} \frac{R_t - E_t}{(1 + r)^t} \right) + \frac{V}{(1 + r)^n} - I §§
qayerda:
- § NPV § — sof joriy qiymat
- § R_t § — t yilidagi yillik daromad
- § E_t § — t yilidagi yillik xarajatlar
- § r § — Chegirma stavkasi
- § V § — Davr oxirida kutilgan qiymat
- § I § — Dastlabki investitsiyalar
- § n § — Loyihaning davomiyligi yillar bilan
Hisoblash misoli
Keling, quyidagi parametrlarga ega loyihani ko’rib chiqaylik:
- Dastlabki investitsiyalar (I): 10 000 dollar
- Yillik daromad (R): 2000 dollar
- Yillik xarajatlar (E): $500
- Loyiha davomiyligi (n): 5 yil
- Chegirma stavkasi (r): 10%
- Kutilayotgan qiymat (V): 3000 dollar
Formuladan foydalanib, biz NPV ni hisoblashimiz mumkin:
- Yillik sof pul oqimini hisoblang:
- Sof pul oqimi = Yillik daromad - Yillik xarajatlar = $2,000 - $500 = $1,500
Har bir yil uchun pul oqimlarining joriy qiymatini va muddat oxirida kutilayotgan qiymatni hisoblang.
Nihoyat, NPV ni topish uchun umumiy joriy qiymatdan dastlabki investitsiyalarni ayiring.
Xarajat-foyda tahlili kalkulyatoridan qachon foydalanish kerak?
- Loyihani baholash: Loyiha kutilayotgan moliyaviy daromadlar asosida amalga oshirishga arziydimi yoki yo‘qligini baholang.
- Misol: yangi mahsulot qatoriga sarmoya kiritish to’g’risida qaror qabul qilish.
- Investitsiya qarorlari: Qaysi eng yaxshi daromad keltirishini aniqlash uchun turli investitsiya imkoniyatlarini solishtiring.
- Misol: ikkita potentsial biznes tashabbusini baholash.
- Siyosat tahlili: Taklif etilayotgan siyosat yoki qoidalarning iqtisodiy taʼsirini tahlil qiling.
- Misol: sog’liqni saqlash bo’yicha yangi tashabbusning iqtisodiy samaradorligini baholash.
- Moliyaviy rejalashtirish: korxonalar va jismoniy shaxslarga asoslangan moliyaviy qarorlar qabul qilishda yordam bering.
- Misol: pensiya yoki yirik xaridlarni rejalashtirish.
Asosiy atamalarning ta’riflari
- Boshlang’ich sarmoya (I): Loyihani boshlash uchun zarur bo’lgan umumiy pul miqdori.
- Yillik daromad (R): har yili loyihadan olinadigan umumiy daromad.
- Yillik xarajatlar (E): har yili loyihani amalga oshirish uchun qilingan umumiy xarajatlar.
- Diskont stavkasi (r): Kelajakdagi pul oqimlarini joriy qiymatga aylantirish uchun foydalaniladigan stavka.
- Sof hozirgi qiymat (NPV): investitsiya rentabelligining ko’rsatkichi, pul tushumlari va chiqimlarining joriy qiymati o’rtasidagi farq sifatida hisoblanadi.
Turli qiymatlarni kiritish uchun yuqoridagi kalkulyatordan foydalaning va sof hozirgi qiymat dinamik ravishda o’zgarishini ko’ring. Natijalar sizda mavjud bo’lgan moliyaviy ma’lumotlarga asoslanib qaror qabul qilishga yordam beradi.